Ngay khi biết tin có em bé, câu hỏi xuất hiện đầu tiên thường là: “món mẹ nên tránh trong tháng đầu thai kỳ là gì?” hoặc “thực phẩm không nên ăn khi mới mang thai”. Tháng đầu là giai đoạn vô cùng nhạy cảm: phôi thai đang hình thành các cơ quan nền tảng, còn cơ thể mẹ thì thay đổi liên tục. Vì thế, ăn uống chọn lọc sẽ giúp giảm rủi ro và bảo vệ bé ngay từ những ngày đầu.
Vì sao tháng đầu thai kỳ cần kiêng khem kỹ lưỡng?
Trong 4–6 tuần đầu, ống thần kinh (tiền thân của não và tủy sống), tim, hệ xương – cơ và các cơ quan quan trọng bắt đầu “đặt móng”. Một số tác nhân trong thực phẩm—như vi khuẩn, ký sinh trùng, độc tố kim loại nặng, cồn—có thể làm tăng nguy cơ nhiễm trùng, dị tật bẩm sinh, thai phát triển kém hoặc sảy thai sớm. Kiêng đúng những nhóm thực phẩm rủi ro cao sẽ giảm gánh nặng cho cơ thể mẹ, đồng thời tạo môi trường an toàn cho phôi thai phát triển.
Tham khảo:
- Thai bám vào tử cung rồi, siêu âm đã thấy chưa? Mốc thời gian mẹ cần biết
- Thai đã bám chắc chưa? Những dấu hiệu nhận biết sớm nhất
- 10 dấu hiệu thai đã vào tổ an toàn mẹ bầu không nên bỏ qua
5 món mẹ nên tránh tuyệt đối trong tháng đầu thai kỳ
Hải sản chứa thủy ngân cao
Vì sao nên tránh?
Thủy ngân (mercury) là kim loại nặng có thể tích lũy trong cơ thể cá lớn, sống lâu năm. Khi mẹ hấp thu quá nhiều, thủy ngân có thể ảnh hưởng đến sự phát triển não bộ và hệ thần kinh của thai nhi. Tháng đầu là “thời điểm vàng” hình thành hệ thần kinh, nên nguy cơ càng đáng lưu ý.
Những loại cần tránh: cá kiếm (swordfish), cá mập, cá kình, cá kiếm cờ, cá thu vua (king mackerel), cá ngừ đại dương cỡ lớn.
Gợi ý thay thế an toàn: chọn cá hồi, cá trích, cá mòi, cá tuyết, cá basa/tra, tôm, mực… với khẩu phần hợp lý 2–3 lần/tuần. Đây đều là nguồn DHA/omega-3 tốt cho não bé nhưng hàm lượng thủy ngân thấp hơn.
Thịt sống hoặc tái (chưa chín kỹ)
Vì sao nên tránh?
Thịt, trứng, hải sản chưa chín kỹ có thể chứa Salmonella, Listeria, Toxoplasma… gây nôn ói, tiêu chảy, sốt, thậm chí nhiễm trùng nặng ở mẹ bầu. Với thai sớm, nhiễm khuẩn có thể kéo theo nguy cơ dọa sảy.
Những món cần nói “không”: thịt bò tái, phở tái, steak chưa đạt độ chín an toàn, sushi/sashimi cá sống, hàu sống, trứng lòng đào, pâté gan không đun sôi lại, thịt nguội/xúc xích bảo quản lạnh (trừ khi hâm nóng đến bốc hơi).
Gợi ý thay thế an toàn: luôn nấu chín kỹ (thịt chín không còn đỏ hồng, nước trong), đun sôi lại thực phẩm chế biến sẵn, chọn trứng chín kỹ (lòng đỏ đặc). Nếu thèm sushi, thay bằng cuộn chín (tôm chín, lươn nướng) hoặc cuộn rau – trứng chín.
Phô mai mềm, sữa chưa tiệt trùng
Vì sao nên tránh?
Các sản phẩm chưa tiệt trùng có thể chứa Listeria, loại vi khuẩn có khả năng vượt qua hàng rào nhau thai. Dù hiếm gặp, listeriosis ở thai kỳ sớm vẫn là rủi ro không nên chủ quan.
Những loại cần chú ý: phô mai mềm như brie, camembert, feta, blue cheese nếu làm từ sữa chưa tiệt trùng; sữa tươi không qua pasteurization; một số phô mai tươi thủ công không rõ quy trình.
Gợi ý thay thế an toàn: dùng sữa tiệt trùng (UHT/pasteurized), sữa chua tiệt trùng, phô mai cứng hoặc mềm nhưng đã ghi rõ “tiệt trùng/pasteurized”. Đọc kỹ nhãn trước khi mua.
Đu đủ xanh và thực phẩm có nguy cơ gây co bóp tử cung
Vì sao nên tránh?
Đu đủ xanh (chưa chín) có thể chứa nhựa mủ (latex) và một lượng papain cao—những chất này bị nghi ngờ liên quan đến kích thích co bóp tử cung khi dùng nhiều. Ở tháng đầu, mẹ nên hạn chế tối đa các thực phẩm có khả năng làm tăng co thắt.
Những nguồn nên cẩn trọng: đu đủ xanh gỏi, hầm; một số bài thuốc/đồ uống dân gian có tính kích thích tử cung (dạng cô đặc, liều cao). Lưu ý: một số loại rau/lá (ví dụ rau ngót sống, ngải cứu dùng liều cao kéo dài) thường được truyền miệng; bằng chứng khoa học chưa thống nhất, nhưng tháng đầu nên tránh dùng lượng lớn hoặc dạng cô đặc khi chưa hỏi ý kiến bác sĩ.
Gợi ý thay thế an toàn: đu đủ chín (vàng, mềm) dùng lượng vừa phải; trái cây chín khác như chuối, táo, lê, cam, ổi; rau củ nấu chín kỹ, đa dạng nhiều nhóm.
Rượu bia và đồ uống có cồn
Vì sao nên tránh?
Cồn có thể đi qua nhau thai và ảnh hưởng đến não – tim – hệ thần kinh của thai nhi. Không có ngưỡng an toàn được khuyến cáo trong thai kỳ. Ở giai đoạn đầu, mẹ thường chưa biết mình có thai, nên khi đã xác định, hãy ngừng hoàn toàn rượu bia.
Gợi ý thay thế an toàn: nước lọc, nước ấm (giảm nghén tốt hơn nước lạnh), nước ép tươi pha loãng, mocktail không cồn (chanh gừng mật ong ấm), sữa/sữa chua tiệt trùng.
Lời khuyên để mẹ bầu ăn uống an toàn trong tháng đầu
Ưu tiên thực phẩm tươi – sạch – nấu chín kỹ. Rửa tay, dụng cụ bếp và bề mặt chế biến bằng nước sạch, tách riêng thớt sống – chín. Giữ nhiệt độ tủ lạnh đúng chuẩn, bảo quản kín tránh lây nhiễm chéo. Ăn đa dạng để đủ nhóm chất; bổ sung axit folic (400–800 mcg/ngày), sắt, vitamin D theo tư vấn bác sĩ. Uống đủ nước (1,5–2 l/ngày), chia nhiều ngụm nhỏ nếu nghén. Hạn chế thực phẩm quá mặn – quá ngọt – chiên rán; chúng khiến ợ nóng, đầy bụng tăng lên. Khi mua đồ đóng gói, đọc kỹ nhãn dinh dưỡng, hạn dùng, nguồn gốc, ghi chú “tiệt trùng”.
Nếu có thắc mắc về một món “truyền miệng” nên kiêng, hãy hỏi bác sĩ sản khoa hoặc chuyên gia dinh dưỡng trước khi sử dụng, nhất là ở tháng đầu.
Tháng đầu thai kỳ không cần ăn “gấp đôi”, mà cần ăn đúng và an toàn gấp đôi. Tránh 5 nhóm thực phẩm rủi ro cao—hải sản nhiều thủy ngân, thịt/đồ sống tái, sữa – phô mai chưa tiệt trùng, đu đủ xanh và món có nguy cơ kích co bóp, rượu bia—là cách đơn giản để bảo vệ con ngay từ những ngày đầu. Song song, mẹ duy trì chế độ ăn đa dạng, đủ vi chất và thăm khám đúng lịch để được hướng dẫn cá nhân hóa.
Bài viết liên quan:
- Mang thai tháng đầu nên ăn gì để con khỏe, mẹ không nghén?
- Bầu mấy tháng nên uống DHA, sắt, canxi? Cách uống đúng
- Phát hiện có thai: Nên đi khám thai vào tuần thứ mấy?
